ေကာက္---ေကာက္ဦးဒါနမ်ိဳး မွ ေကာက္လ်င္မ်ိဳး

ေကာက္ဦးဒါနမ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ ဤသာသနာ၌ တရားဦးသိသူ အရွင္ေကာ႑ညႏွင့္ ျမတ္ဘုရားထံ ေနာက္ဆံုးတရားထူးခံယူသူ သုဘဒၵပရိဗိုဇ္တို႔ ၀တၳဳေၾကာင္း၌ အက်ယ္ယူပါ။
(၁) ေကာက္ဦးႏို႔ရည္ထည့္ေသာ စပါးတို႔ကို ခြဲထုတ္ညႇစ္ယူ၍ ပ်ားေထာပတ္တို႔ ေရာက္စပ္လ်က္"ေကာက္သားဦး" လႉျခင္း၊
(၂) မုန္႔ဆန္းေထာင္းကာ ေပးလႉျခင္း၊
(၃) ေကာက္ရိတ္ေကာက္ဆုပ္တို႔ကိုစု၍ "ရိတ္ဦးဆြမ္း"ေပးလႉျခင္း၊
(၄) ေကာက္လႈိင္းထံုးဖြဲ႕ေသာအခါ ေရွးဦးစြာေသာ ေကာက္လႈိင္းမ်ားကိုေပးလႈျခင္း၊
(၅) ေကာက္လႈိင္းမ်ားစုပံုေသာအခါ "ေကာက္ပံုဦး"ဒါနကိုျပဳျခင္း၊
(၆) စပါးနယ္ေသာအခါ"ေကာက္နယ္ဦး"ဒါနကို ေပးလႉျခင္း၊
(၇) နယ္ၿပီး ေလွ႕ၿပီး၍ တလင္းျပင္၌ စုပံုေသာအခါ "စပါးပံုဦး"ဒါနကိုေပးလႉျခင္း၊
(၈) က်ီအတြင္းသို႔ သြင္းေသာအခါ "က်ီဦး"ဒါနကို ေပးလႉျခင္း၊
(၉) ေကာက္စပါး စတင္ စိုက္ပ်ိဳးေသာအခါ မ်ိဳးစပါးထဲမွ အဦးအဖ်ားကိုယူ၍ "မ်ိဳးဦးဆြမ္း"ဒါနကို ေပးလႉျခင္း ဟူ၏။

ေကာက္မ်ိဳး ၇-ပါး။ ။ ၀ိနည္းပါစိတ္။ ပါ။ ၁၁၁။ ႒။ ၈၉။ စပါးမ်ိဳး ၇-ပါးလည္းဟူ။
(၁) သာလိ- သေလး, ေကာက္ႀကီး, ေကာက္ညႇင္း၊
(၂) ၀ီဟိ- ေကာက္လတ္, ေကာက္ၾကမ္း, ငစိန္, ငေက်ာက္၊
(၃) ကုျဒဴသ- လူး၊
(၄) ေဂါဓူမ- နတ္ေကာက္, ဂ်ံဳ၊
(၅) ၀ရက- ေျပာင္း၊
(၆) ယ၀- မုေယာ, ဗာလီ၊
(၇) ကဂၤု- ဆပ္။

ေကာက္စပါးမ်ိဳး ၁၈၇-ပါး တစ္နည္း။ ။ ေရွးျမန္မာ ဘုရင္မ်ား၏ ယဥ္ေက်းမႈ သုေတသနမွတ္တမ္းမ်ားျဖစ္သည္။သကၠရာဇ္ ၁၂၂၉-ခုႏွစ္ စိႏၲေက်ာ္သူ ဦးၾသေရး မဟာအဓိကရကန္ေတာ္ႀကီး ေမာ္ကြန္း၌ ေကာက္ႀကီးမ်ိဳး ၁၂၆-ပါး၊ ေကာက္လတ္မ်ိဳး ၁၀-ပါး၊ ေကာက္လ်င္မ်ိဳး ၁၁-ပါး၊ ေကာက္ညႇင္းမ်ိဳး ၃၄-ပါး၊ မုရင္းမ်ိဳး ၆-ပါးဟုလာရွိရာ ဤ၌ အစဥ္အတိုင္းျပသြားအံ့။

ေကာက္ႀကီးမ်ိဳး ၁၂၆-ပါး။ ။
(၁) ေစာ္ဘြား၊ ရေကာ့၊ ေဘာ့ႀကီး၊ ၾကြယ္ႀကီး၊ ၾကြယ္ပံုျဖဴ၊ ငလံုးႀကီး၊ ရွင္ႀကီး၊ လံုးျဖဴ၊ စပါးျဖဴကေလး၊ ေတာင္လံုးေမႊး (၁၀)။
(၁၁) ရေသး (ေကာက္နံ႔သာ၊) ႏွံ၀ါ၊ ႐ိုးလွ၊ တစ္ဆစ္လွ၊ ေပါက္လွ၊ ပူေဇာ္၊ ကန္ေတာ္၊ ကန္ေတာင္၊ပန္းေရာင္၊ စံကား၀ါ (၂၀)။
(၂၁) ပင္သာ၊ ရခိုင္၊ ေရမႏိုင္၊ ေၾကာင္ငို၊ တိမ္လံုးညိဳ၊ ေျခတို၊ စပါးနက္၊ ကက္ကက္၊ ပန္းက်ား၊ ၾကြက္သြား (၃၀)။
(၃၁) ၾကြက္ၿမီး၊ ပြဲေတာ္ႀကီး၊ ကြၽဲၿမီး၊ ေကာက္ၿမီး၊ ေကာက္၀င္းႀကီး၊ ပုတီးပု၊ ေတာင္ယာ၊ သီဒါ၊ ငယြန္း၊ သာထြန္းျဖဴ (၄၀)။
(၄၁) မုေယာ၊ လင္ပန္းေခ်ာ၊ ေကာက္သြယ္၊ ေကာက္ပင္ၾကြယ္၊ စံပယ္ဖူး၊ စာမစား၊ ၀က္မစား၊ ငါး၀င္စား၊ ငါး႐ိုး၊ မိုးမခ (၅၀)။
(၅၁) မိုးမလို၊ ေကာက္ပိန္ညိဳ၊ ၿမီးရွည္၊ ေကာက္ပင္စည္၊ ေနာင္တု၊ ၾကာဥ၊ ဦး႐ူ၊ တလိုင္းျဖဴ၊ ပင္ခုိင္၊ ေတြးႏိုင္ (၆၀)။
(၆၁) နံ႔သာဆီ၊ စပါးနီ၊ ဆန္နီမ၊ ရြာလယ္၊ ေကာက္ငယ္၊ ႀကိမ္သီး၊ ငွက္ႀကီး၊ ငကြၽဲ၊ ေတာင္၀ဲ၊ ေတာင္ျပန္ (၇၀)။
(၇၁) ငသလြန္၊ ငေဆာက္၊ ငေက်ာက္၊ အဂၤရင္း၊ ႀကိဳင္သင္း၊ ေ>မစြယ္၊ ေရသြယ္၊ ခ်ံဳၾကား၊ ေအာက္ဖါး၊ သဇင္ခက္ (၈၀)။
(၈၁) စမုန္နက္ကေလး၊ ေကာက္ေမႊး၊ ေဂၚရြတ္၊ ခ႐ုပတ္၊ မ်ိဳးဆန္း၊ ေတာင္ထိပ္ပိန္း၊ ေမွာ္တိုက္၊ ေကာက္ထေနာင္း၊ လက္သည္းေစာင္း၊ ေထာင္ၿဖိဳး (၉၀)။
(၉၁) ၀က္တိုး၊ မႈိင္းလံုး၊ ၿမီးတံုး၊ ၿမီးလတ္၊ ကြန္ေခါင္း၊ ေပါင္းမသြန္၊ ခြတံုး၊ ခြၾကမ္း၊ ငဆီခ်မ္း၊ လံုးထပ္ (၁၀၀)။
(၁၀၁) သီးလ်င္၊ လံုးစင္း၊ စံေရႊထြန္း၊ လူေပၚႀကီး၊ မ်ိဳးေတာ္၊ ငၾကည္း၊ ငၾကင္း၊ လြန္ဘက္၊ ဆင္ေလ်ာ့၊ ဧည့္မထ (၁၁၀)။
(၁၁၁) ေ၀သာလီ၊ ခြံနီ၊ ပန္းထိမ္၊ ေမြ႕သိမ္၊ က်ီေတာင္၊ ငစိန္၊ ေလာက္စာထိုး၊ ျပည္မအိပ္၊ က်ီးကန္း၊ ေကာက္နံ႔သာ (၁၂၀)။
(၁၂၁) ေခြးစာေမ့၊ ပ်ားႀကီးေခါင္း၊ ေကာက္မက်ဥ္း၊ ဗ်ပ္စု၊ ေခၚ၀က္၊ ငေက်ာက္ (၁၂၆)။

ေကာက္ညႇင္းမ်ိဳး ၃၄-ပါး။ ။
(၁) ေခြးအာကပ္၊ ခ်င္းတြင္း၊ နႏြင္း၀ါ၊ ၀က္လည္ရြဲ၊ အိပ္ပံု၊ အိပ္သြန္၊ ပိုးေစာင္ျခံဳ၊ မုရင္းျပန္၊ ခြံ၀ါ၊ ေပါက္၀ါႀကီး (၁၀)။
(၁၁) ေကာက္ညႇင္းျဖဴ၊ ငႏွံႀကီး၊ ငဆားႀကီး၊ ငျပာႀကီး၊ ဆင္ေပါင္၊ ပဇင္းေတာင္၊ မဲေစာင္ျခံဳ၊ ရွင့္ေသြး၊ ရွစ္ေသာင္းေမႊး၊ ေခၚေမာက္ (၂၀)။ (၂၁) ခ်ိဳးလည္ေျပာက္၊ မဲပန္းညိဳ၊ အုန္းခိုင္၊ ေမာ္လၿမိဳင္၊ မီးတုတ္၊ ေမာင္မေခၚ၊ ေခၚလိန္၊ ေခၚသာ၊ မကိုဋ္၊ ၀က္ဆီ (၃၀)။
(၃၁) ၀က္လက္သည္း၊ ငခ်ိတ္မည္း၊ ၾကြက္သြား၊ ဆင္၀မ္းပ်ဥ္ (၃၄)။

ေကာက္မုရင္းမ်ိဳး ၆-ပါး။ ။
(၁) ငမန္းဥနီ၊ ငမန္းဥျဖဴ၊ ပုျဖဴမုရင္း၊ ငလူးအိုင္၊ ဥသွ်စ္၊ ဗ်ပ္ကေလး (၆)။

ေကာက္လတ္မ်ိဳး ၁၀-ပါး။ ။
(၁) ေဂါတာ၊ မယ္ေစာ၊ အံ့ေပါ၊ ျပစ္ထူ၊ သလဲျဖဴ၊ ဆန္ျဖဴၾကမ္း၊ ေရႊအပ္၊ ဖြတ္ၿမီး၊ ငွက္ေပ်ာညႊန္႔၊ နမသေလး (၁၀)။

ေကာက္လ်င္မ်ိဳး ၁၁-ပါး။ ။
(၁) ပုန္႔သင္ေၾကာင္၊ ပုန္႔သင္ျဖဴ၊ ေကာက္လ်င္ျဖဴ၊ ေကာက္လ်င္နီ၊ ေဗာင္ပေလာင္၊ ၀င္မစဲ၊ စသာ၊ ေရႏြယ္၊ နီျဖဴ၊ ကြမ္းစား၊ မက္လိပ္မ်ိဳး-မုရင္း (၁၁) ။
မွတ္ခ်က္။ ။ ၎ ေကာက္မ်ိဳး ၁၈၇-ပါးကို ရည္ရြယ္၍
(တြက္ယူမွန္စြာ၊ ေကာက္ႀကီးမွာေသာ္၊ တစ္ရာကေမာက္၊ ႏွစ္ဆယ့္ေျခာက္တည့္၊
ေကာက္လတ္တစ္ဆယ္၊ တစ္သြယ္ ေကာက္လ်င္၊ ဆယ့္တစ္ပင္တည့္၊
ေျခာက္လွ်င္မုရင္း၊ ေကာက္ညႇင္းသံုးဆယ္၊ စြန္းကယ္ေလးခု၊
စုစုေပါင္းမွာ၊ တစ္ရာကေသာ္၊ ရွစ္ဆယ္ေက်ာ္၏) မဟာအဓိကရ ကန္ေတာ္ႀကီးေမာ္ကြန္း။