ဂ---ဂဂၤါမ်ိဳး ၄-ပါး။ မွ ျဂဳိဟ္ေနျဂဳိဟ္သြားမ်ိဳး ၄-ပါး။

ဂဂၤါမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။
(၁) အာ၀႗ဂဂၤါ- ၀ဲတို႔ျဖင့္ လွည့္လည္ေခြရစ္၍စီးေနေသာျမစ္၊
(၂) ဗဟလဂဂၤါ- နက္ေသာ ေရထုရွိေသာျမစ္၊
(၃) ဥမဂၤဂဂၤါ- ဥမင္လိုဏ္ေခါင္းျဖစ္၍ ေနေသာျမစ္၊
(၄) အာကာသဂဂၤါ- ေကာင္းကင္၌ ရွိေသာျမစ္၊
အပါဒါန္ အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၃၄၃။

ဂတိ ၅-ျဖာ၊ သတၱ၀ါ၊ လားရာအဘယ္နည္း။ ။ ဥဒါနအ႒ကထာ။ ၁၂၃။ ဣတိ၀ုတ္အ႒ကထာ ၁၂၁-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ပုထုဇဥ္တို႔ လားေရာက္က်ဆင္းရာ ၅-ပါး။
(၁) ေဒ၀ဂတိ- နတ္ျပည္ ျဗဟၼာျပည္၊
(၂) မႏုႆဂတိ- လူ႔ျပည္၊
(၃) ေပတ ဂတိ- ၿပိတၱာျပည္ အသူရကာယ္ျပည္၊
(၄) တိရစၦာန ဂတိ- တိရိစၦာန္ျပည္၊
(၆) နိရယဂတိ- ငရဲျပည္။


ဂတိျမဲရန္၊ ပုထုဇန္၊ ၆-တန္ ဂုဏ္အဂၤါ။ ။ ဂတိ ျမဲ မျမဲကို ဥပရိပဏၰာသ အ႒ကထာ၌ ျပဆိုသည္ကား-သဒၶါ သီလ သုတ စာဂ ပညာ ပတၳနာ ဤအဂၤါေျခာက္ပါး ႏွင့္ျပည့္စံုေသာသူသည္သာ ျမဲေသာ
ဂတိရွိ၏။အထက္ငါးပါးႏွင့္ျပည့္စံု၍ ဆုေတာင္းပတၳနာမရွိမူ လားရာဂတိမျမဲေပ၊ ပတၳနာရွိေသာ္လည္း အထက္ပါငါးပါး မရွိပါမူ လားရာဂတိမျမဲဟူ၏။

ဂႏၴတရား ၄-ပါး။ ။ သံသရာ၀ဋ္မွ မလြတ္ေအာင္ ဖြဲ႕ေႏွာင္တတ္ေသာ သေဘာ၄-မ်ိဳး။
(၁) အဘိဇၩာ ကာယဂႏၴ-လိုခ်င္မႈ ေလာဘတရား၊
(၂) ဗ်ာပါဒ ကာယဂႏၴ- ျပစ္မွားမႈ ေဒါသတရား၊
(၃) သီလဗၺတပရာမာသ-မွားယြင္းမႈကိုပင္ ကိုယ့္အယူ ကိုယ္မွန္၊ သူ႔အယူသူမွန္ဟု မွတ္ထင္ဆြဲယူ သံုးသပ္မႈ ဒိ႒ိတရား၊
(၄) ဣဒံသစၥာဘိ နိေ၀သ ကာယဂႏၴ- မိမိ၏မွားေသာအယူကို ငါ့အယူသာမွန္သည္၊ သူ႔အယူအားလံုးမွားသည္ဟု စြဲယူသံုးသပ္မႈ မိစၦာဒိ႒ိတရား။

ဂႏၴာရမၻမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ က်မ္းစာေရးမႈ ျပဳစုရာ၌ စသည္အားထုတ္မႈမ်ိဳး ၃-ပါး။
(၁) ပဏာမ ပုဗၺက ဂႏၴာရမၻ-ရတနာသံုးပါးကို ရွိခိုးျခင္းလွ်င္အစထား၍ အားထုတ္မႈ၊
(၂) အာသီသ ပုဗၺက ဂႏၴာရမၻ- မိမိလိုရာကို ေတာင့္တမႈလွ်င္ေရွ႕သြားရွိေသာ အားထုတ္မႈ၊
(၃) ၀တၳဳ ပုဗၺက ဂႏၴာရမၻ- ျဖစ္ရပံု ၀တၳဳအေၾကာင္း နိဒါန္းကို ေရွးဦးစြာျပထား၍ အားထုတ္မႈ။

ဂႏၶာရီ ၀ိဇၨာမ်ိဳး။ ။ ဂႏၶာရီအရကို ၎င္း၀ိျဂိဳဟ္ျဖင့္သိပါ၊ "ဂန္ဥာဏံ ဓါေရတီတိ ဂႏၶာေရာ၊ ဂႏၶာေရာ ယႆ အတၳိ တသၼႎ ၀ါ၀ိဇၨတီတိ ဂႏၶာရီ"။
(၁) စူဠ ဂႏၶာရီ- ဖုတ္ႀကီး ၄၀၊ ကေ၀ ၉၉-ႏွင့္တကြ ၃၇ မင္း၊ ဂုမၻန္ ယကၡ ဂႏၶဗၺ၊ စေသာ ေအာက္နတ္ ပုဂိၢဳလ္တို႔ကိုစြဲ၍ ျပဳလုပ္စီရင္ၾကေသာ အင္းအိုင္ မႏၲန္ ဂါထာ မႏၲရား လက္ဖြဲ႕ ခါးလွည့္ ေမာ္ စေသာ ပညာတတ္သူ ေမာ္ဆရာ ပေယာဂဆရာ ေအာက္လမ္းဆရာ အၾကမ္းဆရာစသည္မ်ိဳး။
(၂) မဟာဂႏၶာရီ- သူရႆတီမယ္ေတာ္ႀကီးမွစ၍ ေဒ၀ီ ၂၁၊ သာသနာေတာ္ေစာင့္နတ္မင္းႀကီး ငါးပါးစတုေလာကပါလနတ္မင္းႀကီး ေလးပါး ဘိုးေတာ္သိၾကားမင္းမွစ၍ အထက္နတ္ဟူသမွ်ႏွင့္ ၀ိဇၨာ ေဇာ္ဂ်ီတပသီတို႔၏အျဖစ္၊ ၎င္းတို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ပတ္သက္၍ရေသာ သိဒိၶိအက်ိဳးရွိသူဟူသမွ်ကို ဆိုသည္၊ က်မ္းဂန္မ်ား၌ ၎င္းႏွစ္ခုသာ မူရင္းျပသည္။

ဂႏၶာရီ ၀ိဇၨာမ်ိဳး ၄-ပါး။ တစ္နည္း။ ဂႏၶာရီနတ္မ်ိဳး၏ အျပား၄-ပါးကိုဆိုသည္၊ အတုလ ၀ိဇၨာမယ သိဒၶိက်မ္းမွ။
(၁) ေဆး၀ိဇၨာ ဂႏၶာရီ - နတ္ေဆးျဖင့္ စီရင္သည္၊
(၂) ျပဒါး၀ိဇၨာ ဂႏၶာရီနတ္- ျပဒါးရွင္လံုးႏွင့္စီရင္သည္၊
(၃) သံ၀ိဇၨာ ဂႏၶာရီနတ္- သံေသလံုးႏွင့္စီရင္သည္၊
(၄) အင္းမႏၲန္သမထဂႏၶာရီ၀ိဇၨာနတ္- ၎င္းတို႔၏တန္ခိုးျဖင့္ သိဒၶိၿပီးသူမ်ား။

ဂႏၶာ႐ံုမ်ိဳး ၁၀-ပါး။ ။ ဂႏၶမာဒနေတာင္ရွိ ဂႏၶမ်ိဳး ၁၀-ပါးရွိေၾကာင္းကို မဇၩိမပဏၰာသ။ ႒။ ၂၅-တို႔၌ဆို၏။
(၁) မူလဂႏၶ၊
(၂) သာရဂႏၶ၊
(၃) ေဖဂၢဳ၊
(၄) တစ၊
(၅) ပပဋိကာ၊
(၆) ခႏၶ၊
(၇) ရသ၊
(၈) ပပၹ၊
(၉) ဖလ၊
(၁၀) ပတၱ ဂႏၶ၊
၎င္းအျပည့္အစံုကို (နံ႔သာမ်ိဳး ၁၀-ပါး)၌ အက်ယ္႐ႈပါ။

ဂဗၻေသယ်ပဋိသေႏၶမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ အမိ၀မ္းတိုက္၌ ပဋိသေႏၶေနပံု ၂-မ်ိဳး။
(၁) အ႑ဇဂဗၻေသယ်- ဥျဖင့္ေနေသာအမ်ိဳး၊ ငွက္ ေျမြစသည္၊
(၂) ဇလာဗုဇ ဂဗၻေသယ်- အမိ၏၀မ္း၌ေန၍ ေမြးဖြားေသာအမ်ိဳး၊ လူ ေခြး ႏြားစသည္။

ဂမၻီရတရားႀကီး ၄-ပါး။ ။ ပိဋကတ္ေတာ္လာ နက္နဲသိမ္ေမြ႕ေသာတရားႀကီးေလးပါး၊ အ႒သာလိနီ အ႒ကထာ။
၁ ဓမၼ ဂမၻီရ- အေၾကာင္းအားျဖင့္ နက္နဲျခင္း၊ တရားေတာ္၏နက္နဲျခင္း၊
၂ အတၳဂမၻီရ- အက်ိဳးအားျဖင့္နက္နဲျခင္း၊ အနက္အဓိပၸါယ္နက္နဲျခင္း၊
၃ ေဒသနာ ဂမၻီရ- အႏုေလာမ ပဋိေလာမ ေဒသနာေတာ္အားျဖင့္ နက္နဲျခင္း၊ ေဟာေျပာပံု၏နက္နဲျခင္း၊
၄ ပဋိေ၀ဓဂမၻီရ- ထိုးထြင္းသိရျခင္း၌ နက္နဲျခင္း။

ဂမုန္းမ်ိဳး ၃၁-ပါး။ ။ ဤ၌ ဂမုန္းညႊန္းက်မ္းလာအတိုင္း ျပထားသည္။
(၁) ဂမုန္းျဖဴ- နႏြင္းရြက္ကဲ့သို႔ရွိ၏။ အျမစ္ျဖဴ၏၊ တစ္ႏွစ္တစ္ခါ ေရြ႕၍ေပါက္၏၊ ထိုကို"ဂမုန္းလည္"ဟူ၍လည္း ေခၚ၏၊ အျဖဴစစ္က ေနရာမျမဲရွိ၏၊ ၎င္းကား ေၾကးျဖဴသည္၊
(၂) ဂမုန္းနီ- ဆိတ္ဖူးရြက္ကဲ့သို႔ ျပာလဲ့လဲ့ႏွင့္ ပင္ရင္းနီ၏၊ နႏြင္းတက္ကဲ့သို႔ရွိ၏၊ ထံုးမွာခတ္ေသာ္နီ၏၊ ဟသၤျပဒါးကဲ့သို႔ နီမွစစ္သည္၊ သဗၺရာဇာ အစိမ္း၊ ဖုတ္၊ တေဇၨ၊ ဘီလူးတို႔ကိုႏိုင္၏၊ ဂ၀ံထု၍ေဆာင္ ရွိမ္းၿပီး၏၊
(၃) ဂမုန္းနက္- နႏြင္းတက္ကဲ့သို႔ရွိ၏၊ ေက်ာက္မီးေသြးကဲ့သို႔ နက္၏။ သို႔မွစစ္သည္၊ ကိုယ္၌လိမ္းေသာ္ ရွိမ္းၿပီး၏၊ ဂ၀ံထု၍ေဆာင္ ရွိမ္းဆာယာေအာင္၏၊ အမႈန္႔ျပဳ၍ ေၾကးခပ္ျပားကိုလင္းေအာင္ခပ္ ေရနံတြင္သြန္း သု၀ဏၰဓမၼရာဇ္ ျဖစ္၏၊
(၄) ဂမုန္းကတိုး- အရြက္လက္၀ါးခန္႔ အရွည္၀န္း၀န္း ေျမႏွင့္တစ္ထြာခန္႔ေရာက္သည္၊ ေမႊးႀကိဳင္၏၊ ဣတၳိသွ်ိဳေကာင္း၏၊
(၅) ဂမုန္းခတၱာ- ဂမုန္းကတိုးကဲ့သို႔အရြက္အနား လက္တစ္လံုးခန္႔ ေရးေရးနီ၏၊ ဣတၳိသွ်ိဳေကာင္း၏၊
(၆) ဂမုန္းေခြးလာ- အရြက္လက္၀ါးခန္႔ အေၾကာတြင္ ျပာသာဒ္ေရာက္၏၊ ဆိတ္ဖူးရြက္ကဲ့သို႔ အဆင္းျပာျပာ စိမ္းစိမ္းညိဳညိဳရွိသည္၊ ေခြးခ်စ္တတ္သည္၊
(၇) ဂမုန္းၾကက္လာ ဆိတ္ဖူးရြက္ကဲ့သို႔ ရွိသည္၊ ျပာခ်ည္ စိမ္းခ်ည္ရွိ၏၊ ၾကက္ခ်စ္တတ္၏၊
(၈) ဂမုန္း၀က္လာ-၀မ္းနီ၍ေက်ာက္မဲ၏၊ ၀က္ခ်စ္တတ္၏၊
(၉) ဂမုန္းႏြားလာ- အေၾကာညိဳ၏၊ ၀မ္းနီ၏၊ ညိဳေမာင္းတြင္ ျဖဴျဖဴအေျပာက္ပါသည္၊ ႏြားခ်စ္တတ္၏၊
(၁၀) ဂမုန္းေျပာက္ႀကီး နႏြင္းပင္ႏွင့္တူ၏၊ ညိဳေမာင္းတြင္အျဖဴညႇင္းေျပာက္ပါသည္၊
(၁၁) ဂမုန္းေျပာက္ငယ္- ဆိတ္ဖူးရြက္ကဲ့သို႔ ဥတြင္ျပသာဒ္ေရာက္သည္၊ အရြက္ညႇင္းေျပာက္ရွိသည္၊
(၁၂) ဂမုန္းရွင္သူငယ္- ေဆးတစ္လံုးပင္ကဲ့သို႔လည္းေကာင္း၊ ငွက္ေပ်ာရြက္ကဲ့သို႔လည္းေကာင္း အဖ်ားတိတိ၀န္း၀န္းရွိ၏၊ အရြက္နီ၏၊ ငွက္ေပ်ာေခါင္း ပိန္းေခါင္းကဲ့သို႔ရွိမွ စစ္သည္၊ အမႈန္႔ျပဳဘင္ကိုျဖဴး၍ထိုး၊ ႏြားေခ်းေရမွာ ဆယ္မီးေစ့ေအာင္သြန္း၊ ဘင္ျဖဴ၏၊ ဒန္ကိုျဖဴး ဒန္ေသ၏၊
(၁၃) ရစ္ဂမုန္း- နႏြင္းသဏၭာန္ အရြက္နီသည္၊ ျပာစိမ္းစိမ္း ညႇင္းေသးေျပာက္ပါ၏၊ အရြက္ထူသည္၊ ရြက္ဖ်ားစိမ္းသည္၊ ဣတၳိသဗၺသွ်ိဳၿပီး၏၊ ေဆာင္ေသာအခါ စားေသာက္တန္ျပန္ ေသေဆးဟူသမွ်ကိုႏိုင္၏၊ က်ားေမြ မကိုက္၀ံ့၊
(၁၄) ဂမုန္းလိပ္မတြား- ဆိတ္ဖူးရြက္ႏွင့္ သဏၭာန္တူသည္၊ ကြကြရွိသည္၊ အရြက္က်ေရာက္ရာ၌ အညႊန႔္အပင္ေပါက္သည္၊ အျမစ္ေပၚသည္၊ ကြၽန္ေက်းထြက္ေျပးတတ္ေသာ္ ထမင္းဟင္းမွာအမႈန္႔ခပ္၍ေကြၽးေလ၊ မေျပးႏိုင္ၿပီ၊ဣတၳိသွ်ိဳ၊
(၁၅) ဂမုန္းလိပ္ေမ့၊ ဇရစ္၊ မေဟာရာႏွင့္တူ၏၊ အပင္ေသးေသး အရြက္တစ္ခ်ပ္တည္း၊ အျမစ္မွာတစ္လံုးတည္းရွိ၏၊ အ႐ိုးကိုဆိတ္ေသာ္ ႏို႔ရည္ကဲ့သို႔ ထြက္သည္၊ ေမ့ေစတတ္သည္၊
(၁၆) ဂမုန္းဆိတ္လာ-ခတၱာရြက္ကဲ့သို႔ နက္ေက်ာေက်ာရွိ၏၊ အျမစ္ တမာျမစ္ႏွင့္တူ၏၊
(၁၇) ဂမုန္းလိပ္လာ- ဆိတ္ဖူးရြက္ကဲ့သို႔အတြင္း၀မ္းကအေျပာက္ရွိ၏၊ အျမစ္တြင္ အေပါက္အေပါက္ရွိ၏၊
(၁၈) ဂမုန္းသဃၤာစင္- ဇလတၳာပံုကဲ့သို႔ အျမစ္လံုးလံုးေန၏၊
(၁၉) ဂမုန္းေဂၚသဇင္- တန္ျပန္ေကာင္း၏၊ ဆိုခဲ့ၿပီးေသာဂမုန္းမ်ိဳးတို႔ကို အစဥ္မွန္ေအာင္စုမူရာဇ သဗၺသွ်ိဳၿပီးေတာ့သည္၊ ျခေသၤ့၊ က်ား၊ သစ္၊ ဆင္၊ ျမင္း၊ ကြၽဲ၊ ႏြား၊ နဂါး၊ မိေက်ာင္း၊ ၀ံ၊ ဘီလူး၊ တေဇၨ၊ ၀ေန႐ုကၡ၊ ဘုမၼ႒စေသာ နတ္ၿပိတၱာ စုန္းၿပိတၱာတို႔ကိုႏိုင္သည္၊ "ဂမုန္းေပါင္း"ဟူ၏၊
(၂၀) ဂမုန္းဆင္လာ-ေဆးတစ္လံုးရြက္ႏွင့္တူ၏၊ ရြက္ေၾကာစိမ္းစိမ္းရွိ၏၊ သရက္ကင္းႏွင့္တူ၏၊ အထက္ဖ်ားကား ဆင္ေခါင္းကဲ့သို႔ရွိ၏၊ ဆင္ခ်စ္ေစတတ္၏၊ ]ဂမုန္းဆင္ ကာလက႑ိ}ဟူ၍လည္း ေခၚဆို၏၊
(၂၁) ဂမုန္းျမင္း ကာလက႑ီ- အရြက္တစ္ဖက္၏ အ႐ိုးအေၾကာအရြက္ အလံုးစံုနီ၏၊ တစ္ဖက္ကားစိမ္း၏၊ အတက္သရက္ကင္းႏွင့္တူ၏၊ ျမင္းခ်စ္၏၊
(၂၂) ဂမုန္းလူ ကာလက႑ီ- အရြက္ၾကက္ျဖဴရြက္ႏွင့္တူ၏၊ ေခါင္းတြင္ လွံႏွစ္စင္းၾကက္ေျခခတ္ အမွတ္တံဆိပ္
ရွိ၏၊ သဗၺရာဇဣတၳိသွ်ိဳ၊
(၂၃) ဂမုန္းမ- ေရႊသားသဏၭာန္ပင္လံုး ၀င္႐ိုးဖ်ားကဲ့သို႔ရွိ၏၊ ေၾကာင္ပန္းရွားေစာင္းပင္တြင္ ေပါက္တတ္၏၊
(၂၄) ဂမုန္းၾကက္ေတာင္စင္- ၾကက္ေမြးၾကက္ေတာင္ႏွင့္တူေသာရြက္ခက္ရွိ၏၊
(၂၅) ဂမုန္းသံဃာစင္ေဆးတစ္လံုးပင္ႏွင့္တူ၏၊ အေစးျဖဴနီရွိ၏၊
(၂၆) ဂမုန္းစံပါစု- ႏြားျမက္ရင္းပင္ႏွင့္တူ၏၊ အေစးထြက္၏ ရြက္သားထူထူ အ႐ိုးစိမ္းစိမ္း အျမစ္စုစုရွိ၏၊
(၂၇) ဂမုန္းလက္ညိႇဳး- လက္ညိႇဳးထိုးဟန္ရွိ၏၊ ေက်ာက္သစ္ပင္တို႔တြင္ ေပါက္တတ္၏၊
(၂၈) ဂမုန္းက်ီးေျခ- က်ီးေျခသဏၭာန္ အပင္ေသးေသးရွိ၏၊
(၂၉) ဂမုန္းလက္ဆက္- အလက္ခ်င္းဆက္ေနသည္၊ ျဖဴနီရွိ၏၊ အနီကား ပီယ၊
(၃၀) ဂမုန္းလ၀န္း- အရြက္ ကံ့ေကာ္ပိေတာက္ရြက္တို႔ႏွင့္တူ၏၊ ေခါင္းၾကက္သြန္ျဖဴႏွင့္တူ၏၊
(၃၁) ဂမုန္းျပာသာဒ္- ဆိတ္ဖူးပင္ႏွင့္တူ၏၊ အရြက္တြင္ ျပာသာဒ္ေပါက္၏၊ ပီယ။

ဂ႐ုကံႀကီးမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ ေသသည္၏အျခားမဲ့၌ အက်ိဳးေပး၍ ႀကီးေလးေသာကံႏွစ္ပါး။
၁၊ မဟဂၢဳတ္ ကုသိုလ္ကံ၊
၂၊ ပဥၥာနႏၲရိယ အကုသိုလ္ကံ။

ဂ႐ု၀မ္တရား ၈-ပါး။ ။ ၀ိနည္းစူဠ၀ါ။ ပါ။ ၄၄၄။ ႒။ ၁၂၇။ အ႒ဂ႐ုဓမၼတရားလည္းေခၚသည္၊ ဘိကၡနီမ ျပဳလိုသူမ်ား၊ သို႔မဟုတ္ ဘိကၡဳနီမမ်ား တစ္သက္ပတ္လံုး အျမဲနိစၥလိုက္နာျပဳက်င့္ရန္ အေလးအျမတ္ျပဳတရား ရွစ္ပါး။
၁၊ ရဟန္းေယာက္်ားကင္းေသာ ေက်ာင္းရပ္၌ ၀ါမကပ္ဆိုရျခင္း၊
၂၊ လခြဲတစ္ႀကိမ္ ရဟန္းေယာက္်ားမ်ားအား ဥေပါသထပုစၦက၊ ၾသ၀ါဒူပသကၤမနေခၚ ၂-ပါးေသာတရားကို ေတာင္းပန္ရျခင္း၊
၃၊ ၀ါကြၽတ္ကာလ ဥဘေတာသံဃာ့ ထံပ၀ါရဏာျပဳရျခင္း၊
၄၊ ဂ႐ုဓမၼ အဇၩာပႏၷ ဘိကၡဳနီမသည္ ဥဘေတာသံဃာ၌ ပကၡမာနတ္ကို ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း မျပတ္က်င့္ရျခင္း၊
၅၊ သိကၡမာန္အျဖစ္ ႏွစ္ႏွစ္တိုင္က်င့္ေနၿပီးမွ ဥဘေတာသံဃာ၌ ရဟန္းခံရျခင္း၊
၆၊ ရဟန္းေယာက္်ားတို႔အား တစ္စံုတစ္ခု ပရိယာယ္ သြယ္၀ိုက္နည္းႏွင့္မွ် မဆဲေရးရျခင္း၊
၇၊ ဘိကၡဳတို႔ ေဟာၾကားဆံုးမတိုင္းသာ လိုက္နာရျခင္း၊
၈၊ ယေန႔ျပဳစေသာ ရဟန္းငယ္ကေလးမ်ားအားပင္ ညြတ္တြား႐ိုေသရျခင္း။

ဂ႐ုဓမၼတရား ၅-ပါး။ ။ လူတိုင္းအေလးအျမတ္ျပဳအပ္ေသာ 'ငါးပါးသီလ'ကို ေခၚသည္။

ဂဠဳန္ ၁၂-ပါးေဆး။ ။ အဂိၢရတ္ေ၀ါဟာရ၊ အာကာသဓါတ္ ၁၂-ပါးကို အေလးတူထိုးခ်က္ထားသည့္ ေဆးတစ္မ်ိဳး။

ဂါရ၀ ၃-ပါး။ ။ ၎င္း ၃-ပါးကိုလိုက္နာက သားေကာင္းရတနာမ်ား ရႏိုင္ေၾကာင္းႏွင့္ ဥေတနပ်ိဳ႕၌ မံုေရြးေဇတ၀န္ ဆရာေတာ္ဆို၏၊
(၁) မိဘႏွစ္ပါးအား ႐ိုေသေလးစားရျခင္း၊
(၂) ေယာကၡမမ်ားအား ႐ိုေသေလးစားရျခင္း၊
(၃) မိမိလင္သားအား ႐ိုေသေလးစားရျခင္း။

ဂါရ၀တရား ၆-ပါး။ ။ ႐ိုေသတုပ္၀ပ္ေလးျမတ္ရမည့္ တရားေျခာက္ပါး၊ ၎င္းအားလိုက္နာျခင္းျဖင့္ ႀကီးပြားခ်မ္းသာႏိုင္သည္။
(၁) သတၳရိ သဂါရ၀- ဘုရား၌ ႐ိုေသရျခင္း၊
(၂) ဓေမၼ သဂါရ၀- တရား၌ ႐ိုေသရျခင္း၊
(၃) သံေဃ သဂါရ၀- သံဃာေတာ္၌ ႐ိုေသရျခင္း၊
(၄) သိကၡာယ သ ဂါရ၀- ကိုယ္က်င့္တရား၌ ႐ိုေသရျခင္း၊
(၅) အပၸမာေဒ သဂါရ၀- မေမ့မေလ်ာ့မႈ၌ ႐ိုေသရျခင္း၊
(၆) ပဋိသႏၴာေရ သဂါရ၀- မိတ္ဖြဲ႕ ေစ့စပ္မႈ၌ ႐ိုေသရျခင္း။

ဂါရ၀တရား ၁၀-ပါး။ ။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တိုင္း လိုက္နာ႐ိုေသေလးစားရမည့္ အရာဆယ္ပါး၊ ဤကား အဂၤုတၳိဳရ္လာ တူရာေပါင္း၍ ျပလိုက္သည္၊
(၁) ဗုဒၶဂါရ၀- ဘုရားရွင္အားေလးစားရျခင္း၊
(၂) ဓမၼဂါရ၀- တရားေတာ္အား ေလးစားရျခင္း၊
(၃) သံဃဂါရ၀- သံဃာေတာ္အားေလးစားရျခင္း၊
(၄) သိကၡာ ဂါရ၀- က်င့္ႀကံေလ့လာမႈ၌ ေလးစားရျခင္း၊
(၅) သမာဓိ ဂါရ၀-တည္ၾကည္ေျဖာင့္မတ္မႈ၌ ေလးစားရျခင္း၊
(၆) အပၸမာဒ ဂါရ၀-ေကာင္းမႈမဂၤလာ၌ မေမ့မေပါ့ ေလးစားရျခင္း၊
(၇) ပဋိသႏၲာရ ဂါရ၀- ေပါင္းသင္းဆက္ဆံမႈ ေျပျပစ္ေခ်ာေမာေရး၌ေလးစားရျခင္း၊
(၈) ဟိရီ ဂါရ၀- မေကာင္းမႈျပဳလုပ္ရမည္မွ ရွက္ျခင္း၌ ေလးစားရျခင္း၊
(၉) ၾသတၱပၸ ဂါရ၀- မေကာင္းမႈျပဳလုပ္ရမည္မွ ေၾကာက္ျခင္း၌ ေလးစားရျခင္း၊
(၁၀) အညမည ဂါရ၀-အခ်င္းခ်င္း အတူေနသူမ်ားအား တစ္ဦးကိုတစ္ဦး ေလးစား႐ိုေသမႈရွိရျခင္း။

ဂီတအသံ ၇-တန္။ ။
(၁) တစ္ေပါက္သံ၊ ပုလဲ၊ သံလတ္၊ မဇိၩမ၊ သျဖန္၊ သံဖ်ား၊ ေတ်ာ၊ ႀကိဳးၾကာသံ၊
(၂) ႏွစ္ေပါက္သံ၊ ဒူရကသံ၊ ဂႏၶာရ ဆိတ္သံ၊
(၃) သံုးေပါက္သံ- ျပည္ေတာ္သံ၊ ႏြားလားဥသဘသံ၊
(၄) ေလးေပါက္သံ- ေအာက္ျပန္သံ၊ ဥၾသငွက္သံ၊
(၅) ငါးေပါက္သံ- ျမင္းစိုင္းသံ၊ ေၾကးခရာသံ၊ ဥေဒါင္းသံ၊
(၆) ေျခာက္ေပါက္သံ- ေျခာက္သြယ္ညြန္႔၊ ျမင္းဟီသံ၊
(၇) ခုနစ္ေပါက္သံ- ညႇင္းလံုး၊ ဆင္ေအာ္သံ၊ ရသံ၊ သံ႐ိုးလည္းဟူ၏။

ဂံုဂမံမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ကံုကမံမ်ိဳး ၄-ပါး)၌ ျပခဲ့ၿပီ။

ဂုဏ္ဆယ္ပါးလာ၊ အလကၤာ၊ ဂါထာကဗ်ာဖြဲ႕။ ။ ပါဠိဘာသာႏွင့္ ကဗ်ာဘာသာ သီကံုးဖြဲ႕ႏြဲ႕ရာ၌ ယဥ္ေက်းမႈ အလကၤာဂုဏ္ဆယ္ပါး၊ ၎င္းကိုပင္ "သဒၵါလကၤာရ ၁၀ ပါး"ဟုလည္း ေခၚေသး၏။
(၁) ပသာဒ ဂုဏ္- ကိလိ႒ႏွင့္ ဗ်ာကိဏၰေဒါသလြတ္၍ ႏွစ္သက္ၾကည္ရႊင္ဖြယ္ေသာ စီကံုးမႈ။
(၂) သုခုမာ လထာ ဂုဏ္- သံရွည္ သံေသး ႏွစ္သက္ၾကည္ေအးဖြယ္အကၡရာမ်ားၿပီး သံဟိန္းသံ၀ါ အကၡရာ အနည္းငယ္ညႇပ္၍ စီကံုးေသာ အဖြဲ႕အႏြဲ႕မ်ိဳး။
(၃) မဓုရတာ ဂုဏ္- ကာရန္တူ၊ ဌာန္တူ၊ သတ္ပံုတူတို႔ကို မ်ားမ်ားသံုး၍ ခ်ိဳသာစြာသီကံုးသြားမႈ။
(၄) သမ တာ ဂုဏ္- သံျပင္း သံညႇင္းအကၡရာတို႔ကို အညီအမွ်ထည့္သြင္းစီကံုးထားေသာ ဂါထာ ကဗ်ာ လကၤာမ်ိဳး။
(၅) ၾသဇာ ဂုဏ္- သဒၵါအနက္တို႔၌ ေနရာအားေလ်ာ္စြာ က်ဥ္းခ်ံဳး က်ယ္ခ်ဲ႕မႈႏွင့္ နာမ္ပုဒ္ခ်င္း ဆက္စပ္သံုးႏႈန္းမႈတို႔ကို အမ်ားဆံုးပါ၀င္ေစေသာ သီကံုးမႈ။
(၆) သိေလသ ဂုဏ္- ေခ်ာေမာေျပျပစ္ က်စ္လစ္ေစ့စပ္ေသာ အဖြဲ႕အႏြဲ႕မ်ိဳး။
(၇) ဥဒါရတ ဂုဏ္- ထူးေထြကဲလြန္ေသာ ဂုဏ္တို႔ကို ထိုဂုဏ္ေအာက္ မယုတ္လွ်ိဳးေစဘဲ အံ့ခ်ီးမိုးေျမႇာက္ လက္ေဖ်ာက္တီးခတ္ေလာက္ေအာင္ စီကံုးထားမႈ။
(၈) ကႏၲိဂုဏ္- ႀကီးက်ယ္ေသာစကားလံုးျဖစ္ျငားေသာ္လည္း ေလလံုးထြားသည္ဟုမဆိုသာ၊ ႏွစ္သက္ဖြယ္ျဖစ္ေအာင္ စီကံုးေရးသားမႈမ်ိဳး။
(၉) အတၱ ဗ်တၱိ ဂုဏ္- အနက္အဓိပၸါယ္ သိလြယ္ေပၚလြင္ေအာင္ျပေသာ အစီအကံုးမ်ိဳး။
(၁၀) သမာဓိဂုဏ္- မုခ်မဟုတ္ ႏႈိင္းယွဥ္တင္စား ဥပစာအားျဖင့္ ဖြဲ႕ဆိုထားမႈ။

ဂုဏ္ေတာ္ထြတ္ဖ်ား၊ အျမတ္ထား၊ အျပား ၃-မ်ိဳးဆို။ ။ ေလာကသားတို႔ အထြတ္အျမတ္ထား၍ ကိုးစားေအာက္ေမ့ ပြားမ်ားၾကေသာ " ဘုရားဂုဏ္၊ တရားဂုဏ္၊ သံဃာဂုဏ္၊ " ၎င္းသံုးပါးကိုဆိုသည္။

ေဂါစရ႐ုပ္ ၇-ပါး။ ။ အာ႐ံုျဖစ္ေသာ႐ုပ္တရားစု ၇-ပါး။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို ႐ုပ္(၂၈-ပါး)၌႐ႈပါ။

ဂ်ပ္မ်ိဳး ၉-ပါး၊ ေျမြငါးမ်ား၊ က်က္စားျမစ္ပင္လယ္။ ။ ေျမြဦးေခါင္း ငါးၿမီးရွိေသာ ေရ၌ေနသည့္ေျမြဆိုးမ်ိဳးမ်ား။
(၁) ဂ်ပ္မြဲ၊
(၂) ဂ်ပ္နက္၊
(၃) ဂ်ပ္၀ါ၊
(၄) ဂ်ပ္နီ၊
(၅) ဂ်ပ္ညိဳ႕မႈိင္း၊
(၆) ဂ်ပ္ေရႊ၀ါ၊
(၇) ဂ်ပ္လံုး၊
(၈) ဂ်ပ္ရက္ေဖါက္၊
(၉) ဂ်ပ္ငန္း။

ဂြၽတ္မ်ိဳး ၂-ပါး။ ။
(၁) ဂြၽတ္႐ိုး႐ိုး၊
(၂) ေဘာ္နင္းဂြၽတ္၊ ဟု ဓါတ္သတၱဳက်မ္းတို႔၌ လာသည္။

ျဂိဳဟ္ႀကီး ၈-လံုး။ တစ္နည္း ၉-လံုး။ ။ ျဂဳိဟ္သက္ ေနရပ္ႏွင့္တကြ ေျဖလိုက္သည္။
(၁) တနဂၤေႏြ၊ ဂဠဳန္႐ုပ္၊ အေရွ႕ေျမာက္ေထာင့္၊ ၆-ႏွစ္၊
(၂) တနင္းလာ၊ က်ား႐ုပ္၊ အေရွ႕အရပ္၊ ၁၅-ႏွစ္၊
(၃) အဂၤါ၊ ျခေသၤ့႐ုပ္၊ အေရွ႕ေတာင္ေထာင့္၊ ၈-ႏွစ္၊
(၄) ဗုဒၶဟူး၊ ဆင္႐ုပ္၊ ေတာင္အရပ္၊ ၁၇-ႏွစ္၊
(၅) ၾကာသပေတး၊ ၾကြက္႐ုပ္၊ အေနာက္အရပ္၊ ၁၉-ႏွစ္၊
(၆) ေသာၾကာ၊ ပူး႐ုပ္၊ ေျမာက္အရပ္၊ ၂၁-ႏွစ္။
(၀) စေန၊ နဂါး႐ုပ္၊ အေနာက္ေတာင္ေထာင့္၊ ၁၀-ႏွစ္၊
(၈) ရာဟု၊ ဟိုင္းဆင္႐ုပ္၊ အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္၊ ၁၂-ႏွစ္၊
မွတ္ခ်က္။ ။ အထက္ပါျဂဳိဟ္ရွစ္လံုးထဲသို႔ ကိတ္ျဂဳိဟ္တစ္လံုးထည့္လိုက္က ျဂဳိဟ္ႀကီးကိုးလံုးျဖစ္၏။

ျဂဳိဟ္ႀကီး ၉-လံုး တစ္နည္း။ ။ အေနာက္ (ဥေရာပ) ႏိုင္ငံတို႔၌ ေဗဒင္ပညာရွိတို႔ ယူဆေဟာေျပာၾကသည္၊ ၎င္းတို႔သည္ တနင္းလာ(လ)ျဂဳိဟ္ကို ကမၻာ၏အရံျဂဳိဟ္ဟု ဖယ္ထားၾကသည္၊ တနဂၤေႏြ(ေန)ျဂဳိဟ္ကိုမူ ျဂဳိဟ္အေပါင္းတို႔၏ မိခင္ျဖစ္၍ ျဂဳိဟ္အေပါင္းတို႔က ၎င္းတို႔၏မိခင္(ေန)ျဂဳိဟ္အား လွည့္လည္သြားလာေနရေသာေၾကာင့္ ၎င္းကိုလည္း မေရတြက္ၾကကုန္ဟူ၏။
၁ အဂၤါ၊
၂ ဗုဒၶဟူး၊
၃ ၾကာသပေတး၊
၄ ေသာၾကာ၊
၅ စေန၊
၆ ယူေရနပ္၊
၇ နက္ပ္ကြၽန္း၊
၈ ပလူတိုး၊
၉ ကြၽႏ္ုပ္တို႔ေနထိုင္ေသာ ဤကမၻာျဂဳိဟ္ဟူသတည္း။

ျဂဳိဟ္ေနျဂဳိဟ္သြားမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ေကာင္းကင္ျဂဳိဟ္တို႔၏ သြားလာလွည့္ပတ္မႈ၌ မွန္ကန္ျခင္း ေဖါက္ျပန္ျခင္းတို႔ကိုဆိုသည္။
၁ သီဟဇာ- မိမိသြားရမည့္ရာသီခြင္ကို ခုန္ေက်ာ္၍ ေရွ႕သို႔သြားျခင္းမ်ိဳး၊
၂ ဗ်ဂၣဇာ- ေရွ႕သို႔မသြားဘဲ ေနာက္သို႔ျပန္ခုန္ ဆုတ္နစ္ျခင္းမ်ိဳး၊
၃ နိယ႒ံဳ- ရာသီခြင္တစ္ခု၌ မိမိေနရမည့္အခ်ိန္ထက္ ပိုမိုရပ္တည္၍ ေနျခင္းမ်ိဳး၊
၄၊ သမၼာဂတ- မိမိေနရမည့္ရာသီခြင္၌ အခ်ိန္ေစ့ေန၍ အခ်ိန္မွန္၊ ရာသီခြင္မွန္ ေျပာင္းေရႊ႕သြားလာျခင္းမ်ိဳး။